تعاریف و روابط بین عناصر صورتهای مالی
تعاریف عناصر صورتهای مالی از اهمیت فوق العادهای برخوردار است زیرا این تعاریف در تعیین اینکه چگونه یک مبادله یا رویداد اقتصادی باید به حساب گرفته شده و در صورتهای مالی گزارش شود، مفید هستند. برای مثال فرض کندی یک شرکت تولیدی ناگهان در یکی از زمینهایش وجود هزار تن مواد معدنی ارزشمند را کشف میکند. آیا باید این اکتشافات در قالب یک دارایی ثبت شود؟ آیا این مساله، برای شرکت درآمد ایجاد میکند؟ تعریف دارایی و درآمد باید در پاسخگویی به این سوالات، کمک نماید.
در مثالی دیگر فرض کنید یک شرکت بزرگ، یک طرح بازنشستگی را برای کارکنان خود اسقرار داده است. در تعیین مزایای بازنشستگی، شرکت موافقت نموده بابت خدماتی که کارکنان قبل از پذیرش طرح انجام دادهاند، مزایایی در نظر بگیرد. حال در تاریخ اجرای طرح بازنشستگی، آیا تعهد برای پرداخت مزایایی که مبلغ آن مربوط به خدمات قبلی است یک بدهی تلقی میشود؟ تعریف بدهی میتواند در پاسخگویی به این سوال، مفید واقع شود.
در ادامه این مقاله با شرکت حسابداری و حسابرسی اقتصاد قرن همراه باشید.
داراییها
دارایی عبارت است از حقوق نسبت به منافع اقتصادی آتی یا سایر راههای دستیابی مشروع به آن منافع که در نتیجه معاملات یا سایر رویدادهای گذشته به کنترل واحد تجاری درآمده است. در تعریف یک دارایی، پنج مشخصه اصلی به چشم میخورد. اول اینکه اشارهای که در تعریف داراییها به حقوق و سایر راههای دستیابی مشروع شده است نشان میدهد آنچه تشکیل دهنده یک دارایی است خود مال نبوده، بلکه حقوق حاصل از مالکیت یا سایر حقوق تصرف مال و استفاده از آن است. به این دلیل چند نفر ممکن است در یک مال شریک باشند و سهم هریک (حقوق هر یک در مال) ، دارایی( یا بدهی) شریک مربوط باشد. دستیابی به منابع اقتصادی به طرق مختلف ممکن بر میگردد.
این امر در اغلب اوقات ( و نه همیشه) از طریق مالکیت قانونی میسر است. دوم اینکه یک دارایی دارای منفعت اقتصادی منتظره آتی یا قابلیت خدمت رسانی آتی در قالب جریانهای نقدی مثبت است. برای مثال، وانت حمل گل که در مالکیت یک گل فروش قرار دارد زمانی برای وی یک دارایی محسوب میشود که انتظار رود در جریانهای نقدی ورودی آتی گل فروش نقش خواهد داشت. سوم اینکه، یک واحد تجاری بتواند از استفاده از دارایی منفعت اقتصادی آتی کسب نموده و استفاده اشخاص دیگر از آن منفعت را کنترل کند. برای مثال هرچند که بزرگراه واقع شده در کنار فولاد اهواز برای شرکت انتفاع احتمالی دارد، اما نمیتوان آن را به عنوان یک دارایی برای شرکت تلقی نمود، زیرا شرکتهای دیگر نیز میتوانند آزادانه از آن استفاده کنند.
از طرفی خط آهنی را که فولاد اهواز برای دسترسی به خطوط راه آهن سراسری و حمل محموله هایش در داخل کارخانه خود میسازد و تحت کنترل آن شرکت میباشد، یک دارایی تلقی میشود. چهارم اینکه مبادلهای که منفعت اقتصادی آتی را در اختیار میگذارد باید قبلاً اتفاق افتاده باشد؛ به عبارت دیگر وجود یک دارایی نباید منوط به یک مبادله یا رویداد آتی باشد. برای مثال فرض کنید طی یک قرارداد فولاد اهواز قصد خرید مقادیری سنگ آهن از شرکت معادن گلگهر را دارد و قرار است کالا توسط شرکت راه آهن ایران در سال آینده حمل شود. فولاد اهواز که قرارداد خرید کالاهای مورد نظر را امضا میکند نباید کالاهای مورد نظر (سنگ آهن) را به عنوان یک دارایی ثبت کند زیرا حمل واقعی کالاها هنوز صورت نگرفته است.
این نوع رویداد، تبادل تعهداتی است که اصطلاحاً یک قرار داد اجرایی نامیده می شود. طبق اصول عمومی پذیرفته شده حسابداری حق و حقوقی که در قالب یک قرارداد اجرایی وجود دارد در برگیرنده مشخصه های یک دارایی نمیباشد. پنجم اینکه، تعریف دارایی مستلزم قطعی بودن منابع اقتصادی آتی نبوده، بلکه همواره میزانی از ابهام در این مورد که آیا منافع اقتصادی آتی مورد انتظار حاصل خواهد گردید یا خیر، وجود دارد. ماهیت این مخاطره با نوع دارایی تغییر می کند. ماشین آلات و تجهیزات ممکن است توان پرداخت بدهی خود به واحد تجاری را از دست بدهد. حتی میتوان گفت در ارتباط با وجه نقد نیز میزانی از مخاطره وجود دارد. مثلاً ارزش وجه نقد به خاطر تورم کاهش می یابد.
نکته : دارایی، انتفاع اقتصادی آتی است که در نتیجه یک مبادله یا رویداد گذشته به وسیلۀ یک واحد تجاری معین کسب گردیده است.
با استفاده از مشخصه های اصلی یک دارایی در توافق فرضی بین شبکه سوم سیما و فدراسیون فوتبال حق پخش تلویزیونی مسابقات فوتبال تیم ملی کشورمان برای ۲۰ سال آینده، برای شبکه سوم سیما یک دارایی محسوب شود.
- اول اینکه، یک قرارداد قانونی غیرقابل فسخ بین شبکه سوم سیما و فدراسیون فوتبال دستیابی به امتیاز مذکور را تضمین میکند.
- دوم اینکه، این حق پخش تلویزیونی باید برای شبکه سوم سیما منافع اقتصادی آتی به شکل درآمدهای تبلیغاتی تجاری در بر داشته باشد زیرا در حین مخابره مستقیم بازیها تصاویر تبلیغاتی تجاری در آن شبکه و شبکه های دیگر کشور و جهان پخش میشود.
- سوم اینکه قرارداد به شبکه سوم سیما،حق انتفاع انحصاری پخش مسابقات را اعطا میکند و غیرقابل فسخ است.
- چهارم اینکه حقوق پخش تلویزیونی مسابقات با امضای قرارداد ایجاد شده و نیازمند رخداد مبادله یا رویداد آتی نمیباشد.
- پنجم اینکه، علیرغم وجود مقداری ابهام در مورد حصول منافع اقتصادی آتی این امتیاز باز هم میتوان آن را به عنوان یک دارایی تلقی نمود.
بدهیها
بدهی عبارت از تعهد انتقال منافع اقتصادی توسط واحد تجاری ناشی از معاملات یا سایر رویدادهای گذشته است. در واقع بدهیها به عنوان اختصاص احتمالی آتی منافع اقتصادی که در نتیجه تعهدات فعلی شخصیت حسابداری در رابطه با انتقال داراییها یا ارائه خدمات به سایر شخصیتها در آینده، که در نتیجه مبادلات یا رویدادهای گذشته ایجاد شده است، تعریف میگردند. بر این اساس بدهیها از سه مشخصۀ اساسی برخوردارند.
- اول اینکه یک بدهی، شرکت را متعهد به انتقال وجوه نقد یا دارایی دیگر و یا ارائه خدمات در آینده میسازد؛ مثلاً سود سهام پرداختنی، یک بدهی است زیرا اعلام سود نقدی سهام، شرکت را متعهد به انتقال وجوه نقد (یک دارایی) به سهامداران در تاریخ پرداخت مینماید. از طرفی، اعلام سود سهمی قابل توزیع در قالب سهام شرکت اعلامکننده، یک بدهی تلقی نمیشود، زیرا شرکت متعهد به توزیع سهام خود بین سهامداران میباشد و قرار نیست که وجوه نقد یا دارایی دیگری به سهامداران انتقال یابد.
- دوم اینکه، تعهد انتقال داراییها یا ارائه خدمات باید از تعهدات موجود شخصیت حسابداری باشد. مثلاً اگر شرکت ((الف)) سند منتشره توسط شرکت ((ب)) را تضمین نماید، به این معنا که در صورت عدم توانایی شرکت ((ب)) به پرداخت وجه سند در تاریخ سررسید، شرکت ((الف)) پرداخت وجه سند را برعهده گیرد، شرکت ((الف)) در نتیجه این تضمین، بدهی متحمل نشده است. تعهد شرکت ((الف)) نسبت به تضمین صورت گرفته، از تعهدات موجود نیست و تنها در صورتی که شرکت ((ب)) از پرداخت وجه سند سرباز زند، این تعهد برای شرکت ((الف)) تبدیل به بدهی خواهد شد.
- سوم اینکه مبادله یا رویدادی که واحد تجاری را به انتقال داراییها یا ارائه خدمات متعهد میسازد، باید قبلاً اتفاق افتاده باشد. با استناد به مثال مربوط به تعریف داراییها، موافقت برای خرید سنگ آهن در آینده، بدهی برای شرکت فولاد اهواز ایجاد نمیکند. بدهی بابت خرید کالا تنها زمانی ایجاد میشود که کالای مورد نظر توسط شخصیت حسابداری در آینده دریافت شود.
نکته : بدهی، تعهد فعلی به انتقال داراییها یا ارائه خدمات در آینده است که در نتیجه یک مبادله یا رویداد گذشته ایجاد شده است.
