حقوق مالکانه (حقوق صاحبان سرمایه)

حقوق مالکانه (حقوق صاحبان سرمایه)

حقوق مالکان یا خالص داراییها، حق مالی (منافع) باقیمانده در داراییهای یک واحد تجاری پس از کسر کل بدهیها از کل داراییها است. به علت اینکه حقوق مالکان، یـک حـق باقیمانده اسـت، نـمـی­تـوان آن را مـسـتـقـل از داراییها و بدهیها اندازه­گیری نـمـود. رابـطـۀ بـیـن داراییها، بدهیها و حقوق مالکان، مبنایی اسـت برای معادله حسابداری :

حقوق مالکان + بدهیها = داراییها

که با تغییر محل عناصر تشکیل دهنده معادله حسابداری خواهیم داشت :

بدهیها – داراییها = حقوق مالکان

حقوق مالکان را اغلب حقوق صاحبان سهام یا سرمایه می نامند.

نکته : حقوق مالکان عبارت است  از کل داراییها منهای کل بدهیها.

در ادامه این مقاله با شرکت حسابداری و حسابرسی اقتصاد قرن همراه باشید.

درآمدها و هزینه­ ها

صورتهای مالی بین تغییرات در حقوق صاحبان سرمایه ناشی از معاملات با صاحبان سرمایه (به عنوان صاحب سرمایه) و دیگر تغییرات در حقوق صاحبان سرمایه تمایز قایل می شود. تغییرات اخیر، درآمد و هزینه نامیده می شو که تعریف آنها به شرح زیر است :

درآمد : افزایش در حقوق صاحبان سرمایه به جز در مواردی که به آورده صاحبان سرمایه مربوط می شود.

هزینه : کاهش در حقوق صاحبان سرمایه به جز در مواردی که به آورده صاحبان سرمایه مربوط می_­شود.

بر این اساس درآمد و هزینه واژه­­هایی کلی هستند که در برگیرنده همه تغییرات در حقوق صاحبان سرمایه است مگر آن تغییراتی که مرتبط با آورده یا ستانده صاحبان سرمایه باشد. بنابراین درآمد در برگیرنده درآمد ناشی از فعالیتهای اصلی و مستمر واحد تجاری (درآمد عملیاتی) و سایر انواع درآمد (نظیر درآمدهای غیرعملیاتی و سایر اقلام سود و زیان جامع) میباشد. به گونه­ای مشابه، هزینه در برگیرنده هزینه­ های تحمل شده ناشی از فعالیتهای اصلی و مستمر واحد تجاری (هزینه عملیاتی) و سایر انواع هزینه (نظیر هزینه­های غیر عملیاتی و سایر اقلام سود و زیان جامع) می­باشد.

درآمدهای عملیاتی

درآمدهای عملیاتی، جریانهای ورودی ادواری داراییها یا تسویه بدهیها، و یا ترکیبی از هر دو می­باشند که در نتیجۀ تحویل یا تولید کالا، ارائه خدمات یا سایر فعالیتهای درآمدزا حاصل می­شود و تشکیل دهندۀ عملیات اصلی یا عمده فعالیتهای یک واحد تجاری است. درآمد عملیاتی دارای دو مشخصۀ اساسی است : (۱) از فعالیتهای اصلی درآمدزای یک شرکت ناشی میشوند، و (۲) ماهیتاً تکراری یا مستمر هستند.

برای مثال، فروش مستمر اجناسی که هر سال توسط فروشگاه رفاه صورت می گیرد، ایجاد درآمد عملیاتی می­کند اما فروش غیرمعمول و منحصر به فرد یک قطعه زمین توسط همین فروشگاه، ایجاد درآمد عملیاتی نمی­کند، بلکه می­تواند برای فروشگاه درآمد یا هزینه غیرعملیاتی (سود یا زیان) به همراه داشته باشد. نظریه پردازان حسابداری از درآمد عملیاتی گاهی اوقات به عنوان “استعدادهای بنگاه” و یا ” محصول موسسه” یاد می­کنند.

هزینه ­های عملیاتی

هزینه­ های عملیاتی، مصرف ادواری داراییها و یا تحمل بدهیها و یا ترکیبی از هر دو می­باشد که در نتیجه تحویل یا تولید کالا، ارائه خدمات یا سایر فعالیتهای درآمدزایی که فعالیتهای اصلی یا عمدۀ واحد تجاری را تشکیل می­دهند، به وقوع می­پیوندند. مشخصه اصلی هزینه ­های عملیاتی این است که آنها در فرآیند ایجاد درآمد عملیاتی به وقوع می­پیوندند. هزینه­ های عملیاتی گاهی اوقات به عنوان “تلاشهای بنگاه” یا فداکاریهای بنگاه” برای دستیابی به درآمد عملیاتی تعریف می­شود.

نکته : هزینه های عملیاتی، مصرف ادواری داراییها و یا تحمل بدهیها می­باشند که در نتیجه فعالیتهای اصلی ایجاد می­شوند.

سود یا زیان عملیاتی

اختلاف بین درآمدها و هزینه های عملیاتی نشان دهنده سود یا زیان عملیاتی می­باشد. نتیجه خالص فعالیتهای اصلی و مستمر، شاخصی است که توان واحد تجاری را از نظر سودآوری به نمایش می­گذارد.

درآمدها و هزینه­ های غیرعملیاتی

درآمدهای غیرعملیاتی افزایش­هایی در حقوق مالکان یا خالص داراییها می­باشندکه در نتیجه مبادلات فرعی (جانبی) و یا اتفاقی واحد تجاری ایجاد می­شوند. به بیان دیگر، درآمدهای غیرعملیاتی از آن دسته مبادلات و رویدادهای اقتصادی منتج می­گردند که از درآمدهای عملیاتی، اقلام غیر مترقبه و سایر اقلام سود و زیان جامع ناشی نمی­شود. هزینه ­های غیرعملیاتی، کاهش­هایی در حقوق مالکان یا خالص داراییها هستند که در نتیجه مبادلات فرعی (جانبی) و یا اتفاقی واحد تجاری ایجاد میشوند. هزینه­های غیرعملیاتی از آن دسته مبادلات و رویدادهای اقتصادی ناشی می­گردند که از هزینه­های عملیاتی، اقلام غیر مترقبه و سایر اقلام­  سود و زیان جامع ناشی نمی­شوند.

بین درآمدهای عملیاتی و غیرعملیاتی و بین هزینه­ های عملیاتی و غیرعملیاتی دو وجه تمایز مهم وجود دارد.

• اول اینکه هم درآمدهای عملیاتی و هم هزینه­ های غیرعملیاتی هر دو با فعالیتهای عملیاتی اصلی یا عمده یک شرکت مرتبط هستند در حالیکه درآمدها و هزینه­ های غیرعملیاتی هر دو با فعالیتهای جانبی شرکت مرتبط می­باشند. در نتیجه، در رابطه با جریانهای نقدی، درآمدها و هزینه­ های عملیاتی علائم و نشانه­های متفاوتی در مقایسه با درآمدها و هزینه­های غیرعملیاتی در اختیار می­گذارند. از آنجا که درآمدها و هزینه­های عملیاتی، مستمر بوده و با فعالیت اولیه شرکت در ارتباط می­باشند، استفاده کنندگان از صورتهای مالی باید به ارزیابی و پیش­بینی جریانهای نقدی مرتبط با درآمدها و هزینه­های عملیاتی و انجام پیشبینی درآمدها و هزینه­های عملیاتی، به طریقی متفاوت بپردازند. درآمدها و هزینه­های غیرعملیاتی مستمر نبوده و در رابطه با فعالیتهای یک شرکت، جانبی و اتفاقی می­باشند.
• دوم اینکه، درآمدها و هزینه­ های غیرعملیاتی همواره به جریانهای ورودی و خروجی ناخالص اطلاق می­گردند، حال آنکه درآمدها و هزینه­ های غیرعملیاتی همواره به جریانهای ورودی و خروحی خالص اشارت دارند. مثلاً، درآمد فروش به عنوان یکی از اقلام اصلی درآمد عملیاتی برای یک شرکت بازرگانی، حاکی از جریان ورودی ناخالص منابع می­باشد که در نتیجه فعالیت فروش شرکت ایجاد می­شود. برای تعیین سود حاصل از درآمد فروش (به عبارت دیگر، مبلغ خالص مورد نظر)، کسر بهای تمام شده کالای فروش رفته از درآمد فروش الزامی است. در عوض، سود حاصل از فروش اموال، ماشین آلات و یا تجهیزات شرکت، تفاوت بین هزینه­ های مربوط به فروش (شامل مبلغ دفتری اموال، ماشین آلات و تجهیزات فروخته شده) با وجوه نقد یا سایر منابع دریافت شده از این بابت می­باشد.

سود یا زیان فعالیتهای عادی

فعالیتهای عادی فعالیتهای معمول، تکرار شونده واحد تجاری (فعالیتهای تجاری) و هچنین فعالیتهای مرتبطی است که به تبعیت و در جهت پیشبرد فعالیتهای فوق یا در نتیجه آنها توسط واحد تجاری انجام می­شود. چنانچه وقوع برخی رویدادها صرف نظر از ماهیت غیرمعمول یا تناوب آن، در محیط حاکم بر عملیات واحد تجاری (اعم از اقتصادی، مقرراتی، جغرافیایی و غیره) مورد انتظار باشد، آثار آنها بر عملیات واحد تجاری در زمره فعالیتهای عادی تلقی می­شود.

با توجه به تعریف فوق فعالیتهای عادی به دو بخش عملیاتی و غیرعملیاتی تقسیم می­شود که پیش از این درباره آنها به تفصیل بحث کردیم :

هزینه ­های غیرعملیاتی- درآمدهای غیرعملیاتی+ سود یا زیان عملیاتی = سود یا زیان فعالیتهای عادی

اقلام غیرمترقبه

اقلامی با اهمیت و بسیار غیرمعمول است که منشأ آن رویدادهایی خارج از فعالیتهای عادی شرکت بوده و انتظار نمی­رود به طور مکرر یا منظم واقع شود. به بیان دیگر اقلامی در زمره غیرمترقبه قرار می_­گیرند که از پس هر دو ضابطه غیرعادی و غیر مکرر بودن برآیند و در غیر این صورت عادی در نظر گرفته می­شوند.