سود خالص یا زیان خالص
بر اساس اصول عمومی پذیرفته شده حسابداری، سود خالص یا زیان خالص حاکی از تغییرات ادواری در حقوق مالکان(به عبارت دیگر، خالص داراییهای) یک واحد تجاری در نتیجه مبادلات یا سایر رویدادهای اقتصادی که منجر به درآمدها و هزینه ها می شوند، می باشد. از اینرو، سود خالص یا زیان خالص شامل تمام تغییرات صورت گرفته طی یک دوره در حقوق مالکان، به استثنای سرمایه گذاریهای مالکان و توزیع بین آنها و چند تغییر خاص دیگر در خالص داراییها، میباشد. از نظر ریاضی، سود خالص یا زیان خالص با استفاده از درآمدها و هزینه های عملیاتی و غیرعملیاتی به شکل زیر تعیین میشود:
اقلام غیرمترقبه درآمدها و هزینه های غیرعملیاتی سود یا زیان عملیاتی = سود خالص یا زیان خالص
نکته : سود (زیان) خالص، تغییر در حقوق مالکان در نتیجۀ درآمدها و هزینه های عملیاتی و غیرعملیاتی و اقلام غیرمترقبه میباشد.
اقلام تشکیل دهندۀ سود خالص در دو طبقه قرار میگیرند: فعالیتهای عادی (شامل اقام استثنایی و عملیات متوقف شده) و اقلام غیر مترقبه. لازم به ذکر است که اثرات انباشته تغییر در رویه های حسابداری در محاسبه سود خالص لحاظ نمیشوند.
در ادامه این مقاله شرکت حسابداری و حسابرسی اقتصاد قرن توضیحاتی رو در مورد سود خالص و زیان خالص ارائه خواهیم کرد.
سود (زیان) جامع
- به تغییر در حقوق صاحبان سرمایه (خالص داراییهای) یک واحد تجاری در طی یک دوره که از مبادلات و سایر رویدادها و وضعیتهای برخاسته از منابع غیر مالکانه ناشی میشود، سود (زیان) جامع اطلاق میشود. به بیان دیگر سود (زیان) جامع عبارت است از سود (زیان) خالص به علاوه (منهای) تمامی تغییرات دیگر در حقوق صاحبان سرمایه در طی دوره، به استثنای سرمایه گذاریهای مالکان و توزیع های بین آنها یعنی ستانده آنها به شکل سود سهام، دارایی در تصفیه، دریافت دارایی در بازخرید سهام توسط واحد تجاری و ….
- استانداردهای حسابداری و برخی قوانین آمره الزام میدارند برخی تغییرات در حقوق صاحبان سرمایه، با وجودی که در نتیجه مبادلات مرتبط با مالک ایجاد نمیشوند، نباید در صورت سود و زیان گزارش شوند. استانداردهای حاوی این تغییرات عبارتند از: استاندارد شماره ۱۱ (داراییهای ثابت مشهود)، استاندارد شماره ۱۵(حسابداری سرمایهگذاریها)، استاندارد شماره ۱۶ (تسعیر ارز) استاندارد شماره ۱۷ (داراییهای نامشهود)، استاندارد شماره ۲۶ (فعالیتهای کشاورزی) و ….
- به دلیل وجود نگرانی درباره اقلامی که از کنار صورت سود و زیان گذشته (میانبر زده) و مستقیماً در قسمت حقوق صاحبان سرمایه ترازنامه ظاهر میشوند و همچنین عدم علاقه استفادهکنندگان به تجزیه و تحلیل این نوع اقلام، صورتی تحت عنوان صورت سود و زیان جامع تهیه میشود. صورت سود و زیان جامع در برگیرنده کل درآمدها و هزینه های طی دوره (اعم از تحقق یافته و تحقق نیافته) میباشد.
- با توجه به مراتب فوق، درآمدها و هزینههای تحقق نیافته ناشی از تغییرات ارزش آن دسته از داراییها و بدهیهایی که اساساً به منظور قادر ساختن واحد تجاری به انجام عملیات نگهداری شده و به موجب استانداردهای حسابداری مربوطه، مستقیماً به حقوق صاحبان سرمایه منظور میشود (از قبیل درآمدها و هزینههای ناشی از تجدید ارزیابی داراییهای ثابت مشهود)، تنها درصورت سود و زیان جامع گزارش میگردد.
آورده و ستانده صاحبان سرمایه
- سرمایه گذاری مالکان (آورده مالکان)در واحد تجاری و توضیع بین مالکان (ستانده مالکان)را مبادلات مالکانه یا معاملات صاحبان سرمایه مینامند. انتشار سهام عادی شرکت اعلام و به دارندگان سهام عادی پرداخت میشود. سود نقدی سهامی که توسط شرکت اعلام و به دارندگان سهام عادی پرداخت می شود، توزیعی است که بین مالکان صورت میگیرد. انتشار سهام و پرداخت سود نقدی سهام، هر دو، از مبادلات مالکانه محسوب میشود.
- آورده صاحبان سرمایه عبارت است از افزایش در حقوق صاحبان سرمایه ناشی از سرمایه گذاری در واحد تجاری جهت کسب یا افزایش حقوق مالکانه.
- ستانده صاحبان سرمایه عبارت است از کاهش در حقوق صاحبان سرمایه ناشی از انتقال داراییها به صاحبان سرمایه یا ایجاد بدهی در قبال آنها به منظور کاهش حقوق مالکانه و یا توزیع سود.
- آورده و ستانده صاحبان سرمایه در برگیرنده مبادلاتی است که صاحبان سرمایه در نقش صاحب سرمایه به آنها مبادرت میورزند (مبادلات مالکانه). نتایج معاملات تجاری با صاحبان، درآمد یا هزینه محسوب میشود زیرا این افراد در این معاملات به عنوان صاحب سرمایه وارد نشدهاند بلکه در نقشهای دیگری از قبیل مشتری یا فروشنده ظاهر شدهاند.
- با این حال یک معامله واحد میتواند در بر گیرنده هر دو نقش فوق باشد. به طور مثال صاحب یک واحد تجاری انفرادی ممکن است کالایی را به کمتر از قیمت واقعی از واحد تجاری خریداری کند. چنین معاملهای هم متضمن توزیع سود (که تفاوت بین ارزش واقعی و مبلغ احتسابی آن است ) و هم متضمن مابه ازا در قبال فروش دارایی است که هر دو را باید در تعیین سود یا زیان حاصل از فروش دارایی در نظر گرفت.
نکته: در مبادلات مالکانه درآمد یا هزینه شناسایی نمیشود.
صورتهای مالی اساسی و عناصر تشکیل دهنده آن
- در تشریح اهداف گزارشگری مالی گفتیم که گزارشگری مالی باید اطلاعاتی در رابطه وضعیت مالی، عملکرد مالی وانعطاف پذیر ارائه نماید. صورتهای مالی ابزاری جهت دستیابی به این اهداف می باشند. حال، مختصرا به توصیف محتویات چهار صورت مالی اساسی می پردازیم.
- ترازنامه که آن را صورت وضعیت مالی نیز مینامند، داراییها، بدهیها و حقوق مالکان یک واحد تجاری را در پایان هر دوره حسابداری گزارش میکند. صورت سـود و زیـان؛ درآمـدهـا و هزینههای عملیاتی و غیر عملیاتی و اقـلـام غیرمترقبه و در نتیجه سود یا زیان خالص را گزارش مینماید.
- بنابراین، این صورت مالی، عایدات یک شرکت را طی یک دوره حسابداری خلاصه میکند. صورت سود و زیان جامع، شامل خلاصهای از مبادلات تأثیرگذار بر حقوق مالکان (به جز مبادلات مالکانه) طی یک دورۀ حسابداری میباشد.صورت جریان وجود نقد به طور خلاصه، جریانهای نقدی ورودی و خروجی ناشی از فعالیتهای عملیاتی، بازده سرمایهگذاریها و سود پرداختی بابت تأمین مالی، مالیات بر درآمد سرمایه گذاری و فعالیتهای تأمین مالی طی یک دوره حسابداری را در بر دارد.
آثار رویداد های اقتصادی بر عناصر صورتهای مالی
- یک رویداد اقتصادی، پیش آمد یا رخدادی است که برای واحد تجاری دارای آثار اقتصادی بوده و با یک یا چند عنصر صورتهای مالی سر و کار پیدا میکند. رویدادهای اقتصادی برای واحد تجاری میتواند داخلی یا خارجی باشد. رویداد خارجی زمانی اتفاق میافتد که واحد تجاری توسط چیزی در محیط خود، تحت تاثیر قرار گیرد. برای مثال از چنین رویدادهایی میتوان به فعالیت یک واحد تجاری دیگر، افزایش در بهای تمام شده مواد خریداری شده و یا بلایای طبیعی اشاره نمود. یک رویداد داخلی در داخل واحد تجاری رخ می دهد که در این مورد میتوان به استفاده از مواد خام برای تولید محصولی که متعاقبا فروخته خواهد شد، اشاره کرد.
- رویدادهای اقتصادی خارجی میتوانند در قالب مبادلات یا رویدادهای غیر مبادلاتی طبقه بندی شوند. مبادله انتقال چیزی ارزشمند بین دو یا چند واحد تجاری است. اگر یک واحد تجاری، چیز ارزشمندی را از دست بدهد، مبادله را اصطلاحاً معاوضه یا انتقال متقابل می نامند. شرکتی که به خرید نقد یا نسیه کالا اقدام میکند در حقیقت یک مبادلۀ معاوضهای انجام داده است.
- از طرفی، مبادلهای را که در آن واحد تجاری یا فقط چیز ارزشمندی را دریافت و یا فقط چیز ارزشمندی را از دست میدهد، اصطلاحاً یک انتقال غیرمتقابل (یکطرفه) مینامند. برای مثال اهدای یک قطعه زمین توسط شهرداری به یک شرکت، یک انتقال غیرمتقابل است. رویدادهای خارجی غیر مبادلاتی شامل تغییر قیمتها، تغییر در نرخهای سود تضمین شده(بهره) بازار و بلایای طبیعی میباشند.
- رویدادهای اقتصادی، اثرات متنوعی بر عناصر صورتهای مالی دارند. تمام رویدادهای اقتصادی که شناسایی میشوند، دارای یک اثر دوگانه بر عناصر صورتهای مالی هستند. به این معنی که چنانچه یک مبادله یا رویداد اقتصادی دیگر سبب افزایش یا کاهش یک عنصر شود، قطعا عنصری دیگر نیز افزایش یا کاهش مییابد که این دوگانگی، خود مبنایی برای دفترداری دو طرفه است.
- با استناد به اصول عمومی پذیرفته شده حسابداری، نباید تمام رویدادهای اقتصادی در صورتهای مالی مد نظر قرار گرفته شوند. تنها آن دسته از رویدادهای اقتصادی که میتواند در رابطه با شخصیت حسابداری شناسایی و بر حسب ریال (پول)کمی گردند ثبت و گزارش می شوند.
