کمیته استانداردهای حسابداری ایران
سابقه مقررات گذاری حسابداری در سطح حرفه حسابداری ایران بسیار کوتاه است پیش از آن علاوه بر رعایت مقررات دولتی نظیر قانون تجارت و قوانین مالیاتی، به طور پراکنده و برحسب سلیقه از ضوابط و اصول پذیرفته شده حسابداری و گزارشگری مالی یکی از کشورها و عمدتاً انگلیس یا آمریکا استفاده میشد.
کمیته استانداردهای ایران یک نهاد دولتی است که بر اساس بند ۴ تبصره ۲ قانون تشکیل سازمان حسابرسی و ماده ۶ قانون اساسنامه سازمان حسابرسی، وظیفه مقررات گذاری در سطح حرفه یعنی تدوین اصول و ضوابط حسابداری و حسابرسی به آن محول شده است.
همچنین بر اساس بند “ز” ماده ۷ اساسنامه قانون سازمان حسابرسی، “مرجع تخصصی و رسمی تدوین اصول و ضوابط حسابداری در سطح کشور سازمان حسابرسی است و گزارشهای حسابرسی و صورتهای مالی که در تنظیم آنها اصول و ضوابط تعیین شده از طرف سازمان رعایت نشده باشد در هیچ یک از مراجع دولتی قابل استفاده نخواهد بود.” سازمان حسابرسی کشور که یک نهاد دولتی میباشد برای انجام این وظیفه کمیته تدوین رهنمودهای حسابداری را درسال ۱۳۷۱ به منظور ایجاد یکنواختی و تدوین استانداردهای لازم تشکیل داد.
این کمیته تا سال ۱۳۷۵ پیش نویس ۱۴ بیانیه رهنمود حسابداری و یک بیانیه مفهومی چارچوب نظری را برای نظرخواهی منتشر نمود. با توجه به پیشنهادهای اعضای حرفه و سایر علاقهمندان، مجموعه رهنودهای حسابداری اصلاح و پس از تصویب مراجع ذیصلاح به همراه چند بیانیه دیگر نخستین مجموعه رسمی رهنمودها از اول سال ۱۳۷۸ به مدت دو سال لازم الاجرا اعلام شد.
کمیته تدوین رهنمودهای حسابداری در سال ۱۳۷۹ به کمیته تدوین استانداردهای حسابداری تغییر نام دارد. با توجه به بازرخوردهای برنامه های آموزشی رهنمودهای حسابداری، تغییرات استانداردهای بین المللی حسابداری (که استانداردهای حسابداری ایران ترجمه و اقتباسی از آنهاست)، و نظریات گروه کارشناسی در مدیریت تدوین استانداردهای حسابداری، پیش نویس اولین مجموعه استاندارد حسابداری پس از گذر از فرآیند لازم مربوط به خود تصویب و در قالب ۲۲ استاندارد برای صورتهای مالی که شروع دورههای مالی آنها اول سال ۱۳۸۰ به بعد است لازمالاجرا شد. این فرآیند تدوین استاندارد ادامه دارد.
فرآیند تدوین استاندارد در ایران
در حال حاضر فرآیند تدوین استانداردهای حسابداری به شرح زیر است :
- تشخیص موضوع جهت انجام تحقیقات. کمیته تدوین استانداردهای حسابداری بر مبنای مسایل و موضوعات مطرح شده از سوی مدیریت تدوین استانداردها، اعضای کمیته و کمیته فنی، استانداردهای موردنیاز جهت تدوین یا تجدیدنظر در آنها را مشخص و به مدیریت تدوین استانداردهای حسابداری اعلام مینماید.
- بررسیهای مقدماتی. پس از تشخیص موضوع، کارهای مطالعاتی و تحقیقاتی لازم از طریق کارشناسان مدیریت تدوین استانداردها صورت میگیرد. در این مرحله، استانداردهای سایر کشورها نظیر آمریکا، انگلستان، استرالیا، کانادا و استانداردهای بین المللی، تحقیقات انجام شده در رابطه با موضوع، روشهای متداول در ایران و مسایل قانونی مرتبط با موضوع شناسایی، جمعآوری و بررسی میشود. نتیجه این مرحله ارائه گزارشهای مطالعاتی میباشد.
- تصمیمگیری در مورد لزوم تدوین استاندارد. پس از مشخص شدن موضوع با توجه به ارزیابی مقدماتی، کمیته تدوین استانداردها در خصوص لزوم تدوین استاندارد دررابطه با موضوع مطرح شده تصمیمگیری مینمایند.
- تهیه پیشنویس مقدماتی. چنانچه تدوین استاندارد توسط کمیته تدوین استانداردهای حسابداری لازم تشخیص داده شود، گروههای کارشناسی با توجه به گزارشهای مطالعاتی تهیه شده و مطالعات میدانی و تشکیل جلسات با صاحب نظران مرتبط با موضوع، اقدام به تهیه پیش نویس مقدماتی مینماید.
- یکی از سیاستهای اصلی تدوین استاندارد هماهنگی با استانداردهای بین المللی حسابداری است. بنابراین دررابطه با موضوعاتی که استاندارد بینالمللی وجود دارد، این استانداردها به عنوان پایه اصلی تدوین استاندارد مورد استفاده قرار میگیرد. نتیجه کار این مرحله پیشنویس مقدماتی استاندارد خواهد بود.
- تدوین پیشنویس استاندارد. در این مرحله کمیته تدوین استانداردهای حسابداری با توجه به “پیشنویس مقدماتی استاندارد” ارائه شده توسط گروههای کـارشـنـاسـی بررسـیـهـای گسترده و عـمـیـق خـود را انـجـام مـیدهـد و پـس از انجام اصلاحـات “پیش نویس استاندارد” را نـهـایـی میکـنـد. برآیند ایـن مرحله پیشنویس استاندارد میباشد.
- نظرخواهی عمومی. برای نظرخواهی عمومی، پیشنویس هر استاندارد از طریق کانالهای مختلف نظیر چاپ در مجلات تخصصی، اینترنت (سایت سازمان)، و نظایر آن در دسترس عموم قرار میگیرد.
- همچنین با توجه به ماهیت موضوع، پیشنویس استاندارد برای بعضی از اشخاص صاحب نظر به صورت مجزا فرستاده میشود. نظرات دریافتی در خصوص پیشنویس استاندارد توسط مدیریت تدوین استانداردها جمعبندی و به کمیته تدوین استانداردهای حسابداری ارائه میشود. این کمیته در صورت لزوم پیشنویس استاندارد را اصلاح میکند و پیشنویس تجدیدنظر شده پس از تصویب کمیته فنی به هیأت عامل سازمان ارائه میگردد.
- تصویب نهایی بیانیه نهایی زمانی منتشر میشود که متن نهایی استاندارد به تصویب هیأت عامل و مجمع عمومی سازمان رسیده باشد. پس از دریافت متن استاندارد هیأت عامل، استانداردهای حسابداری را بررسی و پس از انجام اصلاحات احتمالی آنها را تصویب و به مجمع عمومی سازمان جهت تصویب نهایی ارسال مینماید. پس از تصویب مجمع عمومی سازمان، متن نهایی استاندارد حسابداری منتشر و لازم الاجرا میگردد.
کمیته تدوین استانداردهای حسابداری ایران شامل ۹ عضو به شرح زیر میباشد
- ۵ نفر از مدیران ارشد و اعضای هیأت عامل سازمان حسابرسی
- ۲ نفر نماینده جامعه حسابداران رسمی ایران
- ۱ نفر نماینده سازمان کارگزاران بورس اوراق بهادار
- ۱ نفر نماینده صنعت
جوامع غیردولتی حسابداری ایران
- از جمله نهادهای غیردولتی حسابداری در ایران میتوان به موارد زیر اشاره نمود :
- جامعه حسابداران رسمی ایران
- انجمن حسابداران خبره ایران
- انجمن حسابداری ایران
تدوین استاندارد در یک محیط سیاسی
شاید قدرتمندترین نیرویی که توسعه استانداردهای حسابداری را تحت تأثیر قرار میدهد گروههای استفاده کننده باشند. گروه های استفاده کننده شامل اشخاصی هستند که بیشترین منافع را در استانداردها، قواعد و رویه های حسابداری دارند یا به وسیله آنها تحت تأثیر قرار میگیرند.
همانند نقش نمایندگان جناحهای سیاسی مختلف در تصویب لایحهای خاص، گروههای استفاده کننده نیز نقش مهمی ایفا میکنند. استانداردهای حسابداری بیشتر محصول یک اقدام سیاسی هستند تا دستاوردهای دقیق منطقی یا تجربی.
گروه های استفاده کننده ممکن است بخواهند رویدادهای اقتصادی مورد نظر آنها به شیوهای خاص به حساب گرفته شده یا گزارش گردند و شاید برای آن به سختی بجنگد. آنها میدانند مؤثرترین راه برای تحت تأثیر قرار دادن یا ترغیب فرموله سازان آنهاست. در آمریکا هیأت استانداردهای حسابداری مالی(FASB) هدف فشارها و تلاشهای بسیاری قرار دارد تا تغییرات در استانداردهای موجود و توسعه استانداردهای جدید را تحت تأثیر قرار دهد.
برخی گروههای تأثیرگذار تقاضا دارند که حسابداری سریعتر و قاطع تر برای حل مشکلات حرفه خود اقدام نموده و نارسایی ها را جبران کند. سایر گروهها در مقابل چنین طرز فکری مقاومت کرده و ترجیح میدهند اگر تغییری هم به وجود میآید آهسته تر اجرا شود.
آیا باید سیاست به تدوین استانداردهای حسابداری و گزارشگری مالی راه یابد؟
ما دارای سیاست هایی در منزل، مدرسه، پادگان، خوابگاه، اداره، و مسجد میباشیم. سیاست همه جا هست. کمیتههای تدوین استاندارد نیز در انزوا به سر نمیبرد و تدوین استاندارد نقش شیطان را دارند.
نتایج اقتصادی بسیاری از استانداردهای اقتصادی را در نظر بگیرید. تعجب آور نیست که گروههای خاص ذینفع به هنگامی که استانداردها در حال تدوین هستند به صدا درآمده و نقادی میکنند (برخی حمایت کرده و برخی مخالفت میکنند). کمیته باید نسبت به نتایج اقتصادی اقدامات خودآگاهانه عمل کند. چیزی که کمیته نباید انجام دهد استانداردهای مرتبط با یک موضوع است که عمدتاً انگیزه سیاسی دارند. کمیته در حالیکه موکلین خود را مورد توجه قرار میدهد، باید استانداردهای خود را بر اساس تحقیقات معتبر و یک چارچوب نظری که بنیادش بر اساس واقعیت اقتصادی بنا گردیده فرمولهسازی کند.
